Pierwsze
wzmianki o Rybnej
Rybna to malownicza wieś na terenie Parku Jurajskiego,
w dolinie potoku Rybnianka, na południowo zachodnim skraju Wyżyny
Krakowskiej. Jest największą wsią gminy Czernichów. Jej historia sięga czasów
prehistorycznych. Bowiem w rejonach Rybnej: Wrzosy, Konietopa, Ujnioki,
Gruszczyce oraz Łyso Góra - Zopaście archeolodzy w końcu XIX w. odkryli ślady
pobytu człowieka okresu halsztackiego. Znaleźli obozowiska z epoki kamiennej,
obozowiska jaskiniowe, osady z okresu wpły-wów rzymskich i ślady osadnicze z
wczesnego średniowiecza. Pierwsze wzmianki o Rybnej sięgają wieku XIII.
Dokument, w którym pojawia się nazwa Rybna, to dekret o dziesięcinie biskupa
krakowskiego Prandoty z XIII w. W tym dokumencie biskup wymienia włościan z
Rybnej. A więc pojawia się nazwa Rybna. Jakie jest pochodzenie tej nazwy? Uważa
się, że nazwa wsi pochodzi od stawów, w których hodowano ryby na użytek dworu
królewskiego i biskupiego. Stawy ciągnęły się wzdłuż potoku w dolnej części
wsi. Lecz o stawach tych znajdziemy wzmianki w tekstach pisanych dopiero w XV
w. a nazwa wsi wymieniana jest już w XIII w. wobec tego rodowód tej nazwy
musi być inny. Prawdopodobne jest, że nazwa wsi pochodzi od potoku pełnego ryb,
czyli rybnego. Ponieważ w pobliżu potoku ciągnęła się wieś bogata w ryby,
więc wieś też nazwano Rybną. Na pieczęciach używanych w gminie Rybna po I
wojnie światowej można było zobaczyć herb Rybnej, a były to dwie ryby.
Jak kształtowała
się historia naszej wsi?
Pierwszego właściciela Rybnej nie znamy, wiemy tylko,
że była to wieś prywatna, którą w 1363 r. nabył król Kazimierz Wielki i
darował opatowi i klasztorowi tynieckiemu. Według dwu różnych źródeł 1357 lub
1373 r. rozgraniczono Rybną od Sosnki dzisiejszej Sanki. Wieś Sanka była
własnością Andrzeja z Morawicy. 1440 Założenie parafii. Opaci Tynieccy budują w Rybnej
drewnianą kaplicę pod wezwaniem Narodzenia N. M. P. W połowie wieku XV trzy
rodziny z Rybnej otrzymują dziedziczne przywileje na: wójtostwo, prowadzenie
młyna oraz na sołtysostwo. Pod koniec XVIII w. wójtem był Jaroszewski. Rysiowie
za przywilej prowadzenia młyna rocznie płacili 71 złp i 10 groszy. Natomiast
Więckowie za urząd sołtysowski płacili 36 złp i w naturze po 3 gęsi i kapłony w
zamian za to byli zwolnieni z pańszczyzny. 1456 r król Kazimierz
Jagiellończyk zatwierdza nadanie wsi klasztorowi. Na mocy tego dokumentu
opaci tynieccy byli właścicielami Rybnej prawie do końca XVIII w. Pierwszy
rozbiór Polski w 1772 r oddzielił Tyniec od Polski i przyłączył do Austrii.
Na podstawie konwencji zawartej z Austrią Rybna i inne ziemie opactwa
powracają do Rzeczypospolitej Polskiej. Odzyskane ziemie Sejm Czteroletni
przeznaczył na fundusz wojska. W 1815 roku Kongres Wiedeński tworzy Wolne
Miasto Kraków. Rybna przechodzi pod władzę senatu miasta. W 1836 roku Senat
krakowski przekazuje część gruntów włościanom w wieczystą dzierżawę, co znosi
pańszczyznę zmieniając ją w czynsz. Włościanie stali się wieczystymi
dzierżaw-cami, rządowego gruntu. Włościanie oprócz czynszu płacili również
podatek, co było dużym obciążeniem. Z pozostałych gruntów utworzono folwark sprzedając
go Grosowi, który go odsprzedaje Waleremu Wielogłowskiemu. W 1875 roku
właścicielem majątku zostaje Joachim Rostworowski. W 1877 roku w Rybnej rodzi
się i spędza młode lata Karol Hubert Rostworowski. 25 lat później Piotr
Rostworowski rozparcelowuje swój majątek i pozostawia sobie dwór i resztówkę. W
1922 roku Rostworowscy sprzedają dwór i resztówkę, właścicielem zostaje
krakowski aktor Marian Jednowski. Dwór staje się domem artystów. Przebywa w nim
i wypoczywa wielu znanych krakowskich artystów, (malarzy, literatów, aktorów)
miedzy innymi Ludwik Solski. W 1974 r. po śmierci pani Jednowskiej Zofii dwór i
park zakupuje potomek Rostworowskich. W 1848 roku po zajęciu Wolnego
Miasta Krakowa przez Austrię, zniesiono ostatecznie pańszczyznę i czynsz. W
1847 roku Rybna przeżyła klęskę nieurodzaju, w wyniku, której ludność została
zdziesiątkowana przez epidemię tyfusu głodowego. Zmarło wówczas 213 osób,
co stanowiło 10% mieszkańców W latach 1855, 1873 i 1874 Rybną nawiedziły
3 kolejne epidemia cholery. W 1817 roku Dozór Główny Szkół
Początkowych występuje do Rybnian o założenie szkoły jednoklasowej. Szkoła
funkcjonuje w domach prywatnych. Pożar w 1899 roku strawił 7 gospodarstw, wtedy
to powstaje Towarzystwo Ogniowe. W 1901 powstała w Rybnej pierwsza na
ziemi krakowskiej Spółdzielnia Mleczarska. Produkowała ona doskonałe masło, za
które otrzymała: wiele wyróżnieńi medali. (Historii Spółdzielni Mleczarskiej)
Pierwsze lata XX w. nie są łaskawe dla mieszkańców Rybnej. Warunki materialne
ludzi bardzo się pogorszyły na skutek wcielenia dużej ilości mężczyzn do armii
austriackiej w czasie I wojny światowej. Wyzwolenie Polski nie poprawiło
sytuacji materialnej mieszkańców. Od 1924 r rozpoczął się kryzys i bezrobocie.
Ta trudna sytuacja trwała przez całe dwudziestolecie. Lata 30 XX w. Rybna
powoli zaczyna wychodzić z zapaści, powstają projekty budowy wodociągu, młyna
parowego, remizy straży pożarnej, oraz ośrodka zdrowia, niestety udaje się
zrealizować to ostatnie ośrodek, bowiem II wojna światowa przerywa wszystkie
zamiary.
Rok 1939 -
Wybuch II wojny światowej.
Rybna znajduje się w Generalnej Guberni Dystrykt
krakowski. Okres okupacji. Mieszkańcy muszą płacić daninę wojenną oraz są
zobowiązani do oddawania kontyngentów pod groźbą aresztowania. Wielu młodych
powyżej 14 roku życia zostaje zesłanych do pracy na terenie Rzeszy. Panuje
strach i bojaźń o własne życie, strach potęguje specyficzny zapach napływający
przy sprzyjającym wietrze od strony zachodniej. Pewnego poranka 1943 r wsi
grozi pacyfikacja, kończy się to śmiercią jednej osoby, a po 10 godzinnym
wyczekiwaniu zabrano do obozów koncentracyjnych kilkunastu mieszkańców. W
czasie okupacji w Rybnej mieszka kilkanaście rodzin wysiedlonych z Warszawy.
Okres Powojenny.
Wielu mieszkańców emigruje za pracą do Krakowa i na
Śląsk. Życie wolno wraca do normy, ale rolnikom nie jest łatwiej, bo wysokie
podatki i obowiązkowe dostawy rujnują ich. Sytuację pogarsza brak
ubezpieczenia, w przypadku choroby rolnik musi się leczyć odpłatnie. Pierwszym
symptomem rozwoju wsi jest utworzenie w 1946 r punktu bibliotecznego, który
później przekształca się w bibliotekę. Rok później rozpoczyna się budowa remizy
straży pożarnej, lecz ta inwestycja kończy się po wielu perypetiach dopiero w
1984 r. W tym samym czasie powstaje Ludowy Zespół Sportowy późniejszy LKS
Sokół. Prawdopodobnie pierwsze oświetlenie elektryczne w Rybnej było przed
wojną, lecz tylko w mleczarni. Natomiast na pewno w czasie okupacji ks. A.
Rajda buduje przy plebani wiatrak, który oświetla plebanię i kościół.
Mieszkańcy Rybnej skorzystali z tego dobrodziejstwa dopiero w1950-1951, wówczas
Rybna została zelektryfikowana. Lata 1955-1972 po reorganizacji administracji
państwowej Rybna jest gromadą. W końcówce lat 50 spółdzielnia mleczarska
rozpoczyna budowę rurociągu dostarczającego wodę ze źródeł w górnej części wsi,
wówczas to powstaje społeczna inicjatywa budowy wodociągów dla całej wsi. Woda
dotarła do domów w zależności od miejsca zamieszkania w latach 1960-1964.
Następne medium, czyli gaz zostaje doprowadzone w latach 1986-1990, jest to
budowa gazociągu dla części wsi Podsancze i Nowy Świat. Pozostała część wsi
otrzymała gaz w latach 1996-1997. Równocześnie z drugim etapem gazyfikacji wsi
jest przygotowywana dokumentacja kanalizacji, której budowa została zakończona
w 2002 r. W międzyczasie w roku 1999 wieś została utworzona sieć telefoniczna.
Wszystkie media woda, gaz, telefon i kanalizacja powstały w Rybnej przy
niesamowitym zaangażowaniu finansowym i robociźnie mieszkańców. Obecnie wieś zmieniła swój charakter rolniczy
i przekształciła się w „sypialnię” Krakowa.
Opracował:
Władysław Łącki
W opracowaniu korzystano z artykułów miesięcznika
„Orka” oraz z fragmentów książki; „Rybna i Kaszów”; autor prawdopodobnie
M. Sowiński. Posiłkowano się również stronami Internetu
